خشکسالی و کم آبی ، وجود حیات در مرکز ایران را با خطر مواجه کرده هر چند که بر اساس گزارش ناسا، ایران در شمار ۴۵ کشوری است که دچار ‘خشکسالی شدید’ شده و در معرض ‘بحران’ هستند و این بحران متوجه اغلب استان ها شده با این حال چون یزد در مرکز ایران کم بارش ترین استان کشور اعلام شده اندکی وضعیتش حادتر است.

متوسط بارش‌ها در دنیا ۸۳۱ میلیمتر است، این در حالی است که روند بارش‌ها در ایران از ۲۵۰ میلی متر بیشتر تجاوز نمی‌کند و در استان یزد به عنوان کم بارش ترین استان کشور میانگین بارش حدود ۶۶ میلیمتر در سال زارعی گذشته بوده و همین امر نشان‌دهنده وضعیت بحرانی و هشدار منابع آب در مناطق مختلف کشوربویژه استان یزد است.

این خشکسالی ها مورد توجه رسانه های خارجی نیز قرار گرفته به گونه ای که لس آنجلس تایمز در گزارش به موضوع بحران کم آبی در ایران پرداخته است.

در بخشی از این گزارش آمده است: کشاورزان ایران مانند همتایان خود در دره مرکزی کالیفرنیا و جاهای دیگر در سراسر جهان، با چندین سال پی‌درپی خشک‌سالی درگیر بوده‌اند اما سوء مدیریت زیست‌محیطی، استفاده بیش از حد آب، فشارهای رشد جمعیت و یک دولت با چالش‌های امنیتی و اقتصادی مشکلات کشاورزان ایرانی را تشدید کرده است.

کشاورزی هرگز در ایران آسان نیست، کمتر از ۸ اینچ باران در سال می‌بارد، که بسیاری از آن‌ها قبل از تراوش در خاک تبخیر می‌شود، در ماه ژوئن، سازمان هواشناسی ایران اعلام کرد ۷۲ درصد جمعیت این کشور ۸۰ میلیون نفری در شرایط خشکسالی طولانی‌مدت زندگی می‌کردند. دریاچه‌ها خشک می‌شوند و برای شهرستان‌هایی مانند تهران جیره‌بندی آب در نظر گرفته شده است.

در ادامه این گزارش ، کشاورزی عامل خشکسالی ها کم آبی ها معرفی شده و آمده است: گفته می‌شود یارانه‌های سخاوتمندانه دولت در حوزه آب و انرژی، انگیزه زیادی به کشاورزان نداده است. بخش کشاورزی با استفاده از ۹۰ درصد از آب ایران، فقط ۱۵ درصد از اقتصاد آن را تشکیل داده است.

در مقایسه با کالیفرنیا که اقتصاد بسیار بزرگ‌تری دارد، آن‌طور که کارشناسان محیط‌ زیست می‌گویند کشاورزی با استفاده از ۸۰ درصد از آب تنها ۲ درصد از چرخه اقتصادی را شامل می‌شود اما در کالیفرنیا این مشکلات به دلیل کاهش بارش رخ‌داده است، در حالی که کشاورزی ایران فاقد سیستم‌های مدرن آبیاری و ذخیره‌سازی آب است و کشاورزان هر سال چاه‌های بیشتر حفر کرده‌اند و با استفاده از پمپ‌های بیشتر، منابع آب زیرزمینی را تخلیه نموده‌اند تا جایی که وضعیت به اعلام هشدار رسیده است.

با توجه به کمبود منابع زیرزمینی و کاهش ذخایر آنها در ۱۶ سال گذشته در این استان هم اکنون بخش عمده ای از آب شرب این استان از طریق یک خط انتقالی از استان چهارمحال وبختیاری تامین می شود.

و نکته جالب توجه و البته قابل تامل مسئولان کاهش بارندگی ها و منابع آبی استان چهارمحال و بختیاری و کوهرنگ به عنوان دومین ایستگاه پر بارش کشور است.

میزان بارش های استان چهارمحال و بختیاری از ابتدای سال زراعی تاکنون (۱ مهر تا اواخر آبان ماه امسال) ۷۵ درصد کاهش داشته و این استان هفتمین استان خشک کشور است.

این استان را ۵۷ درصد خشکسالی خفیف، ۱۸ درصد خشکسالی متوسط و ۶ دهم درصد خشکسالی شدید در برگرفته و شهرستان کوهرنگ که دومین ایستگاه پر بارش کشور به شمار می رود در طول هشت سال گذشته با کاهش ۲ هزار و ۲۷۰ میلیمتری بارندگی به ویژه بارش برف مواجه بوده است.

چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه کارون و زاینده رود و سرچشمه بخشی از رودخانه دز است و کاهش نزولات جوی این استان، استان های اصفهان ، یزد ، کرمان و خوزستان را دچار تنش آبی کرده است.

به گفته مسئولان وزارت نیرو در ۹ سال اخیر میزان متوسط بارندگی دراز مدت کشور از ۲۵۰ میلیمتر به ۲۰۷ میلیمتر رسیده و در نتیجه منابع آب تجدید پذیر از ۱۳۲ میلیارد مترمکعب به حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب رسیده است که کشور با قناعت خود باید از آن استفاده کند.

زنگ خطر بحران خشکسالی از ابتدای سال ۹۰ به صدا درآمد به طوری که میزان بارندگی به ۱۵۰میلیمتر درسال رسید و آورد رودخانه ها ۶۰ درصد کاهش داشت و مخازن با بیلان منفی حدود ۷ میلیارد مترمکعب کسری روبرو شد.

و اینجاست که باید گفت وقتی روی دیوار روستاهای بیابانی و کویری که بارندگی افسانه شده است می نویسند کشاورزی محور استقلال است ، جغرافیا بغض می کند و مردم آن از ترس تشنگی به اطراف شهرها می آیند تا شاید رویای سیرابی را تعبیر کنند.

و اینگونه شهرها چاق و بدقواره شده و روستاهای نجیب گذشته ایران ، نحیف و رنجور بر سینه تفتیده کویر زانو زده و از رونق می افتند و به مرور خاک روی خاک زمین های رهاشده کشاورزی جمع شده و با بادی به ریزگردها مبدل شده و بلای جان شهرنشینان می شود.

امسال و در سومین فصل سال شاهد کاهش ۶۸درصدی بارش در استان یزد نسبت به سال گذشته هستیم جایی که دیگر قطره های باران هم به زمین نمی رسند و چشم ها منتظر مردم و کشاورزان را همچنان منتظر نگهداشته است.

در استان یزد سه هزار و ۵۴۶ حلقه چاه ، ۲هزار و ۶۳۰ رشته قنات و ۳۸۷ دهنه چشمه وجود دارد که میزان تخلیه منابع آب زیرزمینی هر کدام به ترتیب ۸۰٫۴ درصد ، ۱۶٫۳ درصد و ۳٫۳ درصد است.

بررسی وضعیت منابع آبی نشان می دهد از ۱۹ دشت موجود استان یزد ، سطح آب ۱۴ دشت در حال افت بوده که معادل سه چهارم دشت های موجود استان است.

در این خصوص محمدرضا حکیمی مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای یزد با بیان اینکه مهمترین دشت های استان در شرایط بحرانی قرار دارند اظهار کرد: دشت ابرکوه در طول ۳۰ سال ( از فروردین ماه ۱۳۶۲ تا مهرماه ۱۳۹۲ ) ۱۸ متر ، دشت یزد- اردکــان در طول ۳۹ سال ( از مهرماه ۵۳ تا مهر ۹۲) ۱۶٫۵ متر و دشت بهادران طی ۲۸ سال ( از مهرماه ۶۴ تا مهرماه ۹۲) ۱۹ متر افت سطح آب داشته اند.

در روستاها نیز آمارها حکایت از آن دارد که از ۴۲۲ منبع آبی زیر پوشش شرکت آبفای روستایی ۷۷ منبع کاملا خشک شده ، ۱۰۲ منبع در آستانه خشک شدن قرار دارند و بیش از ۱۵۰ منبع نیز دچار کاهش کیفیت شده اند .

مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان یزد در این خصوص گفت: متاسفانه خشکسالی های اخیر ، افزایش دما و کاهش ۴۰ درصدی بارندگی باعث شده تنش آبی در روستاهای استان تبدیل به بحران آبی شود .

محمد فاتحی افزود: این واقعیت تلخ باعث شده آب شرب بیش از ۳۰۰ روستای استان توسط آبرسانی سیار تامین شود ضمن آنکه تقریبا از ۶۰۰ روستای دچار تنش آبی شدید ، بیش از ۴۰۰ روستا با جیره بندی آب مواجه اند .

با وجود ادامه روند کاهش بارندگی و خشکسالی ها در استان چهارمحال و بختیاری و کوهرنگ ، مسئولان استان یزد معتقدند تمام آب مصرفی مردم یزد حتی در زمستان هم وابسته به آب انتقالی است .

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد در این خصوص بابیان اینکه در این فصل سال تمام آب مصرفی شهر یزد از آب انتقالی تامین می‌شود، افزود: در فصول گرم سال به دلیل استفاده از کولرهای آبی و گرمی هوا بین ۶۰ تا ۷۰ در صد از آب مصرفی از آب انتقالی و مابقی از منابع داخلی استفاده می‌شود.

علی اسلامی ادامه داد: منابع داخلی آب در شهر یزد منابع زیرزمینی و چاه‌هایی هستند که در مناطق یزدگرد و چرخاب و اطراف شهر که دارای آب با کیفیت و خوب وجود دارد.

وی یادآور شد: در ۱۵ سال اخیر میانگین بارندگی در شهر یزد حدود ۵۰ میلیمتر و در استان ۸۰ میلیمتر بوده در حالی که میزان بارندگی نرمال ۱۰۰ میلیمتر است و در این مدت تنها یک الی ۲سال بارندگی نرمال داشتیم.

وی با اشاره به وضعیت نامناسب بارندگی در استان و در راستای مصرف بهینه آب ، نصب سردوش کاهنده مصرف در تعدادی از استخرهای عمومی شهر، نصب شیر پدالی و زمان دار در مدارس، چاپ و توزیع دفاتر دانش آموزی با پیام صرفه جویی، برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با صرفه‌جویی در مصرف آب ، پخش تیزر و پیام از صدا و سیما، آموزش دانش آموزان و راه اندازی گروه مروجین مصرف بهینه آب را از جمله اقدامات در جهت فرهنگ سازی مصرف درست آب عنوان کرد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد با بیان اینکه یزد به دلیل قرارگرفتن در فلات مرکزی از گذشته کم باران بوده و وجود قنات در یزد این موضوع را تایید می کند ادامه داد : متاسفانه سال به سال از حجم بارندگی ها کاسته می شود و میزان بارندگی در سال جاری تاکنون ، در شهر یزد ۲٫۱ میلی متر و در استان زیر ۱۰ میلی متر اعلام شده است .

مدیرعامل شرکت آبفا در ادامه با اشاره به این که در اغلب شهرها میزان آب قابل استحصال نصف آب مورد نیاز شهروندان است افزود : نیاز آبی در شهر یزد ۲هزار و ۶۵۰ لیتر در ثانیه است در صورتی که مجموع آب مطلوب قابل استحصال از منابع داخلی یکهزار و ۴۰۰ لیتر بوده و مابقی از آب انتقالی تامین می شود.

اسلامی خاطرنشان کرد : یکی از مشکلات اساسی در تامین آب یزد این است که به دلیل کاهش بارندگی منابع آب تحلیل یافته و کیفیت آب تقلیل یافته و مجبور هستیم در ۱۰ شهر استان از آب انتقالی استفاده کنیم و اگر خط دومی برای انتقال آب به یزد در ۱۰ سال آینده اجرا نشود بی تردید با بحران آب شدید روبرو می شویم.

نماینده مردم استان یزد در شورای عالی استان‌ها نیز خواستار چاره اندیشی برای تامین آب شرب و آب کشاورزی استان شد و تاکید کرد: امروز بیشتر استان‌های کشور گرفتار موضوع خشکسالی شده‌اند که این پدیده در استان‌های جنوبی، شرقی و مرکز کشور نمود بیشتری دارد.

رضا ربانی افزود: بنا به اظهارنظر مسوولین کشور در سال زراعی جاری، استان یزد کم‌باران‌ترین استان کشور با حدود ۵۰ میلی‌متر بارش بوده است این در حالی است که شهرستان ابرکوه به عنوان قطب کشاورزی این استان تنها ۳۰ میلی‌متر بارش باران داشته است فاجعه‌ای که تنها با چاره‌اندیشی عاجل مسوولین و انتقال آب از دوردست به این خطه خشک و تشنه قابل حل خواهد بود.

نماینده استان یزد در شورای عالی استان‌ها به ممنوعیت برداشت آب در همه نقاط استان یزد و افت سالانه آب‌های زیرزمینی به مقدار بیش از یک متر اشاره کرد و افزود: مسئولان در این استان مجبور به صرفه‌جویی‌هایی از جمله نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها شده‌اند اما متاسفانه حفر چاه در نقاط مرزی شهرستان‌های غربی و جنوبی استان یزد ادامه دارد .

در جلسه اخیر شورای اداری استان که با حضور دکتر امیری معاون پارلمانی رئیس جمهوری برگزار شد استاندار یزد بار دیگر آب را بزرگترین معضل استان اعلام کرد و گفت: مهمترین مساله این استان ، کمبود آب و خشکسالی های پی در پی است.

سیدمحمد میرمحمدی با بیان اینکه تأمین آب شرب از ضرورت‌های هر جامعه ای بوده و حیات استان یزد به آب بستگی دارد، افزود: تامین آب شرب در دولت مورد تاکید و پذیرش است از این رو مقرر شد تا آب از سرشاخه های کارون به استانهای اصفهان ، یزد و کرمان منتقل شود.

وی اضافه کرد: برای این منظور ۲۵۰ میلیون مترمکعب برای اصفهان ، ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای یزد و ۱۸۰ میلیون مترمکعب برای کرمان از سرشاخه های کارون در نظر گرفته شده که از ۲ سال قبل کار آن شروع شد و تاکنون ۴۷ کیلومتر آن با ۲۲۰میلیارد تومان انجام شده است.

میرمحمدی با بیان اینکه برنامه دوم استان مدیریت مصرف و صرفه جویی است ، گفت: مردم استان یزد قدر آب را به خوبی می‌دانند و می‌شناسند و با صرفه‌جویی که در مصرف این نعمت الهی دارند، نمونه و الگوی مدیریت مصرف آب در کشور هستند.

به گفته وی به منظور کنترل و مدیریت مصرف آب کشاورزی هم اکنون توسعه سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در استان یزد متوقف شده و تمرکز مسولان این بخش بر مدیریت مصرف آب با تغییر الگوی سطح زیر کشت و حرکت به سمت کشت گلخانه ای و کم آبخواه و ارائه صورت های اصلاحی در باغ ها و کاهش آب های زیرزمینی است.

در بخش مدیریت منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از هدرفت آب در بخش کشاورزی ، قطع برق چاه های کشاورزی برای تقویت آبهای زیر زمینی در دستور قرار گرفته و نمونه آن در شهرستان ابرکوه اجرا شده و بر اساس آن برق ۶۴۸ حلقه چاه کشاورزی ابرکوه، از اول دی ماه به مدت یک ماه قطع تعطیل شده است.

بخاطرکاهش شدید منابع آبی بسیاری از قنات های شهرستان ابرکوه خشک شده به گونه ای که در ۴۰ سال گذشته از مجموع ۹۱ رشته قنات ابرکوه هم اکنون تنها ۱۱ رشته آن آب دارد و مابقی خشکیده است.

به گفته مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد ، با قطع برق چاههای کشاورزی ابرکوه ۶میلیون متر مکعب آب صرفه جویی می شود.

محمدمهدی جوادیان زاده با تاکید بر اینکه باید با مدیریت برداشت آب بحران را خارج کنیم تصریح کرد: ابرکوه جزء مناطق ممنوعه بحرانی است و مرگ آبخوان دراین شهرستان شروع شده است و طی ۳۰ سال گذشته ۲۱متر آبهای زیرزمینی شهرستان ابرکوه پایین رفته است.

مدیر عامل آب منطقه‌ای یزد اضافه کرد:بیلان منفی آب دراستان یزد ۲۷۳ میلیون متر مکعب درسال است که امیدواریم در پنج سال آینده این روند با مدیریت برداشت آب به صفر برسد .

عده ای معتقدند اگر در حوزه کشاورزی ، مدیریت آب صورت گیرد می توان منابع زیرزمینی موجود استان را طوری مدیریت کرد که بیش از این کاهش نیابد.

یکی از این راهها همان طور که گفته شده قطع برق چاههای کشاورز ی بود که هم اکنون در برخی شهرستان ها در حال اجراست ، راه دیگر توجه به آبیاری های نوین و کشت محصولات کم آخواه است.

سالانه در ۱۵۸ هزار و ۵۶۵ هکتار اراضی قابل کشت استان یزد بیش از یک میلیون ۱۵۰ تن انواع محصولات کشاورزی و دامی شامل ۴۵۰ هزار تن محصول زراعی، ۲۴۰ هزار تن محصول باغی، ۳۸۲ هزار تن محصولات گلخانه ای و ۲۸۰ هزار تن محصولات دامی تولید می شود که اگر بخواهیم این میزان را در آینده حفظ کنیم باید به مدیریت آب توجه ویژه شود.

رییس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد در این خصوص با اشاره به مصرف بالای آب در این حوزه گفت: سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی استان اضافه برداشت می شود این در حالی است که باتوجه به بحران آبی، ضرورت صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آب دو چندان شده است.

سیدجمال سجادی‏‏ پور کشت گیاهان کم آبخواه و تجهیز زمین های کشاورزی به سیستم آبیاری نوین را مهمترین راهکار موثر درصرفه جویی آب دربخش کشاورزی بیان کرد و افزود: هشت هزار هکتار از اراضی زیرکشت محصولات پر آبخواه استان یزد طی ۱۰ سال اخیر با محصولات کم آبخواه جایگزین شده است.

از سوی دیگر حجت الاسلام والمسلمین علوی مسئول نمایندگی ولی فقیه در جهاد کشاورزی استان یزد با انتقاد از هجمه های زیاد به این مجموعه در مصرف بالای آب گفت: با تمام هجمه هایی که به جهاد کشاورزی درباره مصرف آب در این بخش شده ، امام جمعه محترم یزد همواره بر حفظ تولیدات فعلی کشاورزی استان با توجه به روش های نوین آبیاری و بهره گیری از کشت محصولات کم آبخواه تاکید دارد.

اتفاق عجیبی که به تازگی در یکی از شهرستان های استان یزد افتاده این است که آبرسانی به چند روستای شهرستان بافق است در حالی که تابستان کمتر در بخش آب داشته اند .

در این خصوص رئیس اداره آب و فاضلاب روستایی بافق با اشاره به اینکه تابستان امسال با کمترین مشکل تامین آب روبرو بودیم گفت: در حال حاضر به ۹ روستای بافق به صورت سیار آبرسانی انجام می شود.

جواد فلاح افزود: برخی از روستاها از جمله حسن آباد و مزارع اطراف آن منابع تامین آب ندارند بنابراین آبرسانی سیار بوسیله یک دستگاه تانکر و ۱۰ تانکر ثابت مستقر در آبادی و مزارع صورت می گیرد.

وی به مصرف بالای ساکنین این مزارع اشاره کرد و افزود: میانگین هفته ای ۶ تانکر آب در قالب آبرسانی سیار به این روستاها و مزارع حمل می شود ، همچنین برخی از روستاها مانند خوسف و بشکان بصورت فصلی مشکل تامین آب دارند و در ایام تابستان گذشته با حمل تعداد ۱۵۰ تانکر، آبرسانی سیار انجام شده است.

از سوی دیگر کاهش سال به سال حجم بارندگی ها دراستان کیفیت آبهای زیرزمینی را کاهش داده و انتقال آب را بخش مهم و جدایی ناپذیر حیات در این استان کرده به گونه ای که در ۱۰ شهر استان از آب انتقالی استفاده می شود.

مدیر عامل آبفای استان یزد معتقد است اگر خط دوم انتقال آب به یزد تا ۱۰ سال آینده اجرا نشود استان یزد با بحران آب جدی روبرو خواهد شد.

از سوی دیگر رئیس مجمع نمایندگان استان یزد بحرانی شدن وضعیت استان یزد نصف این زمان یعنی پنج سال آینده می داند و می گوید اگر برای آب فکری نکنیم کل استان با بحران کم آبی روبرو خواهد شد.

محمد رضا تابش درنشست مجمع نمایندگان استان یزد با مسئولان بخش آب، برق، کشاورزی ، محیط زیست و منابع طبیعی با اشاره به کمبود منابع آبی ، انتقال آب به استان یزد از جمله انتقال از دریای عمان را ضروری دانست.

وی بر توجه به کشت های کم آب خواه از جمله ترویج آب مجازی دربخش کشاورزی ، توسعه مناطق قرق در بخش محیط زیست ، تثبیت شنهای روان و حمایت بیشتر از محیط زیست استان یزد در جهت حفاظت از عرصه های طبیعی و گونه های زیستی استان یزد تاکید کرد.

به نظر می رسد با برنامه هایی که دولت تدبیر و امید در طول سه سال گذشته بویژه در مدیریت مصرف آب پیگیری کرده و تداوم آن بتوان با حفظ تولیدات موجود استان یزد در بخش کشاورزی با تمرکز بر تغییر الگوی کشت و بهره گیری از روش های نوین آبیاری و با تکیه بر همکاری و همیاری مردم در کاهش مصرف آب و حفظ ذخایر موجود ، به آینده امیدوار بود.