شهر بادگیرها، شهر خانه‌های خشت و آجر، بزرگ‌ترین بافت تاریخی سالم شهرهای ایران، شهر قنات و تا چند سال‌ پیش شهر دوچرخه‌ها؛ «یزد» دیروز و با رأی اعضای کمیته میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث جهانی بشر ثبت شد. یزد در چهل‌ویکمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در شهر کراکف لهستان در حال برگزاری است، به‌عنوان بیست‌ودومین اثر ایران به فهرست میراث جهانی وارد شد.
پیش از این برخی گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن داشت که ممکن است کارشناسان یونسکو به‌دلیل آنچه دست‌کاری در منظر تاریخی و فرهنگی بافت قدیمی یزد از آن یاد می‌شود و همچنین ساخت‌وسازهای غیراصولی در برخی نقاط بافت تاریخی این شهر که آن را نیازمند مدیریت یکپارچه، برنامه‌ریزی گسترده شهری، رعایت اصول معماری و تجدیدنظر در ضوابط نظام مهندسی و ساخت‌وساز می‌کرد، با ثبت جهانی این شهر موافقت نکنند. بااین‌حال پرونده‌ای که نمایندگان ایران به سرپرستی حسن طالبیان، معاون میراث سازمان میراث فرهنگی کشور، به این منظور تهیه کرده بودند، اعضای کمیته میراث جهانی را متقاعد کرد که به ورود یزد به فهرست یونسکو رأی مثبت بدهند. خبری که بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی کشور عصر روز شنبه منتظر انتشارش بودند؛ اما جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو به طول انجامید و درنهایت ظهر روز یکشنبه رأی‌گیری دراین‌باره انجام و خبرش منتشر شد.
راهی که طی شد
محمد‌‌حسن طالبیان، رئیس هیئت ایرانی اعزام‌شده به کراکف لهستان نیز در تشریح روند تشکیل و تکمیل پرونده شهر یزد برای ارائه به یونسکو و درنهایت ورود آن به فهرست میراث جهانی در توضیحاتی اعلام کرد: «یزد اولین شهر تاریخی است که کشورمان توانسته به ثبت جهانی برساند و این موفقیت بزرگ پس از رایزنی‌ها، مذاکرات و گفت‌وگوهای کارشناسی گسترده چند روز اخیر در صحن اجلاس کمیته میراث‌ جهانی به ‌دست آمد و هیئت اعزامی کشورمان توانست همه اعضای کمیته را درباره اهمیت و ارزش منحصر‌به‌فرد جهانی مجموعه تاریخی شهر یزد متقاعد کند و نظر موافق همه اعضای کمیته را درباره ثبت‌ جهانی این مجموعه ارزشمند تاریخی جلب کند». طالبیان افزود: «در پی تلاش‌های به‌عمل‌آمده و براساس توافق حاصل‌شده در جریان رایزنی‌ها و مذاکرات فشرده، بعد‌از‌ظهر شنبه ١٧ تیر ١٣٩٦ ابتدا سفیر و نماینده دائم کشور جمهوری آذربایجان در یونسکو اصلاحیه پیش‌نویس قطع‌نامه مربوط به یزد را مطرح و بر ضرورت ثبت ‌جهانی این شهر تاریخی تأکید کرد. این اصلاحیه ازسوی چهار کشور جمهوری آذربایجان، کویت، قزاقستان و ترکیه به دبیرخانه کمیته میراث ‌جهانی یونسکو پیشنهاد شده بود». او افزود: «در ادامه کشورهای کویت، ویتنام، ترکیه و تونس در حمایت از پرونده کشورمان صحبت کردند و در سخنانی – با تأکید بر زنده‌بودن شهر تاریخی یزد، منحصر‌به‌فردبودنش به‌لحاظ ارزش جهانی، منظر استثنایی شهر، نمونه‌بودن شهر تاریخی یزد به‌لحاظ توسعه پایدار، استدلال‌های علمی، مستدل و منطقی هیئت جمهوری اسلامی ایران در تبیین همه ابعاد موردنظر ایکوموس و استحقاق شهر تاریخی یزد برای ثبت‌جهانی – حمایت خود را از اصلاحیه ارائه‌شده اعلام کردند». معاون میراث ‌فرهنگی سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری تأکید کرد: «در جلسه روز یکشنبه نیز کشورهای لبنان، کرواسی، پرتغال، قزاقستان، زیمبابوه، اندونزی، کوبا، بورکینافاسو، فیلیپین، کره‌ جنوبی و پرو برای حمایت، درخواست وقت کردند که رئیس جلسه تصریح کرد چون هیچ کشوری مخالف نیست و فهرست کشورهای درخواست‌کننده سخنرانی برای حمایت بسیار طولانی است، بهتر است مستقیم سراغ بررسی اصلاحیه تصویب قطع‌نامه مربوط به یزد برویم. به‌این‌ترتیب، تعداد کشورهایی که در حمایت از پرونده شهر تاریخی یزد اعلام آمادگی کردند به رقم بی‌سابقه ١٥ کشور رسید و درنهایت پرونده کشورمان بدون هیچ مخالفتی و با اجماع همه اعضای کمیته میراث‌ جهانی به ‌تصویب رسید و در فهرست میراث‌ جهانی ثبت شد».
طالبیان پس از تصویب شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو در سخنانی در این اجلاس گفت: «شهر تاریخی یزد و شرایط کم‌نظیر آن، حاصل تلاش خستگی‌ناپذیر مردم سخت‌کوش کویر در طول تاریخ است. آنان برای فائق‌آمدن بر شرایط سخت طبیعی و آب‌وهوای خشک کویری آن دیار دست به ابتکارات بسیاری زدند که حاصل این ابتکارات و خلاقیت‌ها، ایجاد شاهکارهای معماری و سازه‌های باشکوه در این شهر تاریخی بوده است. در میان این خلاقیت‌ها و ابتکارات، می‌توان به ساخت قنات‌ها، بادگیرها، گودال باغچه‌ها، ساباط‌ها، گذرها، آب‌انبارها و بسیاری دیگر از عناصر معماری سنتی ایرانی اشاره کرد». او افزود: «مردم یزد آب را از دل کویر مرکزی ایران بیرون کشیدند و آن را با خاک مخلوط کردند و با استفاده خلاقانه از آن توانستند سازه‌های خشتی و گلی بی‌نظیری بسازند و آن را به ‌شکل بسیار زیبایی با کاشی‌های فیروزه‌ای در زمینه کاهگلی تزیین کنند. این معماری و نماسازی بی‌نظیر را می‌توان در ساخت مدارس، حمام‌ها، گنبدها، مناره‌ها، مساجد و دیگر سازه‌های شهر تاریخی یزد مشاهده کرد». او یزد را یکی از نمادهای صلح بشری توصیف کرد و گفت: «ساکنان این شهر همواره به پیروان ادیان الهی احترام گذاشته‌اند و با تحمل، صبر و بردباری که خصیصه مردمان کویر است با آنها در همزیستی و تعامل مداوم بوده‌اند».
چهل‌و‌یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو از تاریخ ١١ تا ٢١ تیر سال جاری در شهر کراکف لهستان درحال برگزاری است. این کمیته ٢١ عضو از میان کشورهای عضو کنوانسیون ١٩٧٢ میراث جهانی دارد که اجلاس مجمع عمومی کنوانسیون مزبور، این افراد را برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌کنند. درحال‌حاضر، کشورهای آنگولا، جمهوری آذربایجان، بورکینافاسو، کرواسی، کوبا، اندونزی، جامائیکا، قزاقستان، کویت، لبنان، پرو، فیلیپین، فنلاند، لهستان، پرتغال، کره‌جنوبی، تونس، ترکیه، تانزانیا، ویتنام و زیمبابوه ٢١ عضو اصلی این کمیته را تشکیل می‌دهند.
میراث جهانی یونسکو چیست؟
میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است. کشور ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. تاکنون این آثار از ایران در فهرست میراث جهانی به‌ترتیب از سال ١٣٥٧ تا کنون به ثبت رسیده است: زیگورات چغازنبیل در شوش خوزستان، میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید، فارس (این سه اثر در سال ١٩٧٩ ثبت جهانی شدند) چهارمین اثر ثبت جهانی ایران تخت سلیمان، تکاب در استان آذربایجان غربی است که سال ٨٣ (۲۰۰۳) ثبت جهانی شد، پس از آن هم این آثار ثبت شدند: بم و چشم‌انداز تاریخی آن، کرمان. پاسارگاد، فارس. گنبد سلطانیه، زنجان. بیستون، کرمانشاه. مجموعه قره‌کلیسا در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی. سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر خوزستان. بازار تبریز. بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی. ۹ باغ ایرانی: اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز، پهلوان‌پور یزد. گنبد قابوس استان گلستان. مسجد جامع اصفهان. کاخ گلستان تهران. شهر سوخته در سیستان‌وبلوچستان. چشم‌انداز فرهنگی روستای میمند کرمان. محوطه باستانی شوش خوزستان. قنات‌های ایران شامل یازده قنات در نقاط مختلف کشور.

منبع: شرق