همواره انسان ها از گذشته تاکنون از شیوه های مختلفی برای برقراری ارتباط با هم استفاده می کردند. چند سالی است که با روی کار آمدن شبکه های مختلف ارتباطی و اجتماعی شیوه های اطلاع رسانی، برقراری ارتباط و همچنین کسب و کار نیز دچار دستخوش و تغییرات فراوانی شده است. هنوز دیری از آن زمانی که فوج فوج مردم گوشی تلفن همراه خود را برای استفاده از اپلیکیشن های موبایلی تغییر دادند نگذشته است.
شبکه های اجتماعی چون فیس بوک، توئیتر، یوتیوب و شبکه های ارتباطی چون لاین، وی چت، واتس اپ، تلگرام، اسکایپ و… علاقه مندان فراوانی را به خود جلب کردند. ابزارهای قدرتمندی که استفاده همزمان از صوت، فیلم، عکس و نوشتار را برای مخاطبان خود به ارمغان می آوردند و آنقدر جذابیت داشتند که توانست در تمامی قشرهای جامعه از باسواد گرفته تا کم سواد رسوخ کنند. ایران نیز که کشور جوانی است پیشتاز استفاده از برخی از این پیام رسان ها در دنیا شد.
پدیده شهروند خبرنگار اتفاق افتاد و انحصار خبر و اطلاع رسانی و سانسور از دست رسانه های رسمی خارج شد. همزمان که رسانه های رسمی در حال پخش رویدادی بودند هزاران گوشی همراه نیز آن رویداد را بدون واسطه فیلمبرداری کرده و بدون واسطه و سریعتر و در لحظه آن را منتشر می کردند. چه کلیپ های کوتاهی که باعث شد مسئولانی کار خود را از دست بدهند و یا به عذرخواهی بیفتند. چه فیلم های چند ثانیه ای که به نجات جان بیماران و رفع گرفتاری انسان هایی منجر شد. چه تصاویری که احساسات جهانی را برانگیخت.
یکی از ویژگی های این ابزارها تعاملی بودن آن است. یعنی مخاطب علاوه بر اینکه می تواند به امر اطلاع رسانی بپردازد همین طور می تواند درباره رویدادهایی که اتفاق می افتد اظهار نظر کند و به مخالفت یا موافقت از آن بپردازد. صدای مخاطبان بیش از پیش از طریق این پیام رسان های مخاطب محور شنیده می شود و آنچیزی که در این ابزارها برای حکومت ها مهم است سمت و سوی افکار عمومی در اتفاقات مهم است. اظهار نظر مردم در این ابزارها و تحیل محتوای آنها باعث می شود پی به افکار عمومی جامعه برد و در نتیجه بتوان تصمیمات صحیح نیز از پس آن تحلیل ها گرفت.
در واقع تک صدایی در عصر رسانه های سنتی به چند صدایی در «عصر اطلاعات» تبدیل شد. فناوری های نوین ارتباطی باعث شده اند تا افراد جامعه تا حد زیادی حریم خصوصی خود را از دست بدهند. حریم و مرزهای ملی و خصوصی کشورها معنی خود را از دست داده اند و اطلاعات با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی به گوشه و کنار جهان رسوخ کرده و در خصوصی ترین حریم های افراد وارد می شوند.
تاریخ کشورمان در برخورد با ابزارهای ارتباطی جز ممنوعیت استفاده از آن در ابتدای امر چیزی ندارد. روزی ویدئو، روز دیگر ماهواره، روزی تلویزیون و امروز تلگرام.
هنگامی که میلیون ها ایرانی از این ابزار استفاده می کردند پس از مدتی دست اندرکاران رسانه ملی متوجه شدند که مخاطبانش را از دست داده است. در نتیجه تغییراتی را در بخش های مختلف خبری خود ایجاد کرد. کانال های مختلف خبری در این پیام رسان ها ایجاد و حتی بخش هایی را برای پخش تصاویر، خبرها و کلیپ هایی که مردم برایشان ارسال می کردند اختصاص دادند. همین طور افرادی که خود را جزو فعالین فرهنگی و اجتماعی قلمداد می کردند و گرایش های خاص سیاسی داشتند نیز زمان برد تا در این فضا حضور پیدا کنند و احساس کنند که باید برای فعالیت های مختلف در جایی حضور داشته باشند که مدت هاست مردم فعالیت دارند. اما با اتفاقات مختلفی که در سطح کشور روی داد و التهاباتی که پیام رسان های مختلف می توانستند با هدایت افکار عمومی به آن دامن بزنند دستور توقف و فیلتر تلگرام داده شد آن هم زمانی که میلیون ها کاربر ایرانی با این پیام رسان نه تنها به امر ارتباطی شان می پرداختند بلکه خیلی ها کسب و کارهای مختلفی را در این فضا به راه انداخته و عدم استفاده از این پیام رسان ها برای بسیاری از مشاغل دیگر امکان پذیر نبود. با دستور دولت برای خروج بخش های دولتی از پیام رسان تلگرام، کانال های اطلاع رسانی دولتی و رسانه های رسمی دیگر در این پیام رسان فعالیت نکردند، ولی برنامه ی مخاطب محور تلگرام مخاطبانش را از دست نداد و مردم با استفاه از فیلترشکن به ادامه استفاده از این پیام رسان پرداختند. ضعف های مختلف پیام رسان های داخلی نیز باعث شد کسانی که به آنها مراجعه کردند برای امور شخصی خود مجبور شوند از محیط تلگرام استفاده نمایند.
حالا پس از گذشت مدت کوتاهی که از دستور فیلتر پیام رسان تلگرام نگذشت است، شاهد بازگشت رسانه هایی هستیم که زمانی با هیاهو فعالیت خود را در این برنامه متوقف کردند. این نرم افزار پرمخاطب که میلیون ها ایرانی از آن برای ارتباطات خصوصی، رسمی و کاری شان از آن استفاده می کنند بنا به دستور یک مقام قضائی فیلتر شد. دستوری که تنها سبب سوق دادن مخاطبان این پیام رسان به دامن فیلترشکن فروشان شد. متاسفانه تصمیم گیرندگان بدون توجه به واقعیت های جامعه و خاص مردم دستوری را صادر کردند که تنها نتیجه آن را می توان از بین رفتن قبح قانون شکنی و قانون گریزی در جامعه برشمرد. مسئولان ما باید بدانند که قانونی که توسط مردم مورد پذیرش قرار نگیرد محکوم به فنا و شکست است. اینکه چه کسی مسئول هزینه هایی است که این تصمیم غلط را بر جامعه تحمیل نموده را بایستی از حمایت کنندگانی پرسید که با هیاهو از آن پشتیبانی کردند و اکنون بی سر و صدا و با توجیه های مضحک به این فضا باز می گردند. همان موقعی که این فرمان صادر شد بسیاری از اهل فن نسبت به شکست این دستور و تبعات بسیار زیادش هشدار دادند لکن شد آنچه نباید می شد. اینکه به راحتی چند ده میلیون نفر در کشور را از سیستم به خاطر یک تصمیم غلط ناراحت و ناراضی نمود عمل فاجعه آمیزی بود که ابرقدرت های دنیا نیز توان انجام آن را نداشتند. از همه مهمتر کسانی که داعیه دار مباحث فرهنگی و اجتماعی کشور هستند با خروجشان نشان دادند همیشه چندین گام از مردم به جای اینکه جلوتر باشند عقبتر هستند و این در حالی است که تولید محتوا و انتشار و خالی نگذاشتن این فضا باید مد نظر دغدغه مندان در حوزه های مختلف باشد.
در روزهای اخیر بازگشت خبرگزاری فارس و در پی آن ایسنا به نسخه‌های داخلی تلگرام، می‌تواند سرآغاز یک حرکت بزرگ‌تر توسط دیگر رسانه‌های اصول‌گرا و رسمی به سمت این پیام رسان‌ها باشد تا بتوانند از فضایی که در آن بیش از ۰۳ میلیون مخاطب حضور دارند، استفاده ببرند.
در ماه‌های اخیر بسیاری از رسانه‌های رسمی از عدم حضور خود در تلگرام و پاسخگویی به شبهات و شایعه‌پراکنی‌های مختلف داخلی و خارجی گلایه‌ داشتند چرا که مردم همچنان از این پیام رسان کسب اطلاع می کنند.

• کارشناس ارشد علوم ارتباطات- روزنامه نگاری