محرم از راه رسید و یک بار دیگر هیأت‌ها و دسته‌های عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام حال و هوای این روزهای خیابان‌های شهرهای کشور را عوض کرده‌اند. این بار هم مردم سراسر کشور در ١٠ روز اول ماه محرم سیاه پوشیده و به استقبال عزاداری برای امام حسین(ع) و یارانش در واقعه عاشورا رفته‌اند.

این بار اما دهه اول ماه محرم و برنامه‌های عزاداری‌اش با تغییرات مختلفی از راه رسیده است؛ تغییرات در ظاهر تعدادی از زنان و مردانی که حضورشان با ظاهری متفاوت در هیأت‌های عزاداری و در ساعت‌های قبل از نیمه‌شب در خیابان‌های تهران بحث‌برانگیز شده است.

ماجرا بیشتر به پسران و دخترانی برمی‌گردد که با نوع پوشش و آرایش صورت و سرشان خیلی‌ها را متعجب کرده‌اند. حالا چند روزی است که عکس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود که پسرانی را نشان می‌دهد که موهای‌شان را تراشیده و روی آن «یاحسین» و « یا ابوالفضل » طراحی کرده‌اند و دخترانی که با آرایش و لباس‌های ویژه ماه محرم به تماشای هیأت‌های عزاداری در خیابان‌ها آمده‌اند.

حالا انتشار این عکس‌ها در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام آن‌قدر گسترده شده است که باعث واکنش‌هایی در میان بعضی مسئولان اتحادیه‌ای شده است.

اولین واکنش برمی‌گردد به «افسرالملوک یاسان»، رئیس اتحادیه آرایشگران زنانه تهران که گفته است آرایش ویژه محرم و تبلیغات آن به‌طورکلی ممنوع است: «برای آرایشگاه‌های زیرمجموعه اتحادیه پیامکی مبنی بر پیگرد قانونی این نوع تبلیغات ارسال و آگهی آن نیز در روزنامه‌ها درج شده است. همچنین بخشنامه‌ای درباره این موضوع و پیگردهای قانونی آن برای آرایشگاه‌ها ارسال شده است.»

«مصطفی آگاهی»، رئیس اتحادیه آرایشگران مردانه هم یکی دیگر از کسانی است که درباره تبلیغات آرایشگاه‌ها برای آرایش‌های مخصوص محرم واکنش نشان داده است. او گفته است که آرایشگاه‌ها به‌ هیچ عنوان اجازه انجام تبلیغات در این زمینه را ندارند و به محض اطلاع از این موضوع آن واحد صنفی را پلمب خواهیم کرد: «به‌زودی دراین‌باره اطلاع‌رسانی ویژه می‌کنیم و مصادیق آن را در سایت اتحادیه درج خواهیم کرد.»

آگاهی گفته که در اولین روز ماه محرم پیامک اطلاع‌رسانی درباره پیگرد قانونی این کار برای اعضا ارسال شده، گفته آنچه تحت عنوان آرایش یا مدل موی ویژه محرم در جامعه رایج شده، توهین به مذهب است و ما با آن مقابله می‌کنیم:  «گاهی برخی از افراد درخواست آرایش‌های خارج از عرفی را دارند که علاوه بر این‌که این آرایش‌ها به هیچ عنوان در شأن و  شخصیت اجتماعی یک فرد مذهبی نیست بلکه خارج از عرف جامعه هم است و متاسفانه بعضی از آرایشگاه‌ها که معمولا هم فاقد پروانه کسب بوده و حتی در مکان‌های مسکونی فعالیت می‌کنند، اقدام به اینگونه آرایش‌ها می‌نمايند.»  رئیس اتحادیه آرایشگران مردانه مصادیق برخورد با آرایش‌های خارج از عرف  را اینطور اعلام کرده است: «تراشیدن مو با مضمون اسامی مقدس مانند «یا حسین(ع)» که به‌تازگی در ایام محرم انجام می‌شود یکی از مواردی است که به‌شدت با آن برخورد می‌شود.

برداشتن ابرو، انجام خالکوبی، زدن رژلب و انجام تاتو ازجمله مواردی است که در صورت مواجه‌شدن با آن در آرایشگاه مردانه، واحد صنفی متخلف حتما پلمب می‌شود. اینگونه اقدامات علاوه بر این‌که باعث جریحه‌دار شدن عفت عمومی در جامعه  می‌شود با هیچ‌گونه عرف اجتماعی نیز همخوانی ندارد و با هر اقدامی که نارضایتی مردم را به دنبال داشته باشد، برخورد خواهد شد.»

او به «عصر ایران» گفته است: «در گذشته ٥‌هزار واحد صنفی فاقد پروانه کسب درحال فعالیت بود که این رقم هم اکنون به يك‌هزار و ٩٠٠ واحد کاهش یافته و مابقی واحد‌های صنفی هم در شرف اخذ پروانه کسب هستند.»

آرایشگاه‌ها:  ممنوعیتی به ما اعلام نشده است
روسای اتحادیه‌های آرایشگران مردانه و زنانه اما در حالی از ممنوعیت آرایش‌های با مضمون محرم خبر داده‌اند که تعدادی از آرایشگرهای تهران می‌گویند دراین‌باره نه پیامک و نه بخشنامه‌ای برای آنها فرستاده شده و آنها چون در این روزها مشتری زیادی برای انجام این آرایش‌ها دارند، این کار را انجام می‌دهند.

«امین» که آرایشگر یک آرایشگاه مردانه در محله ونک تهران است می‌گوید که از روز اول محرم امسال حدود ١٥ مشتری داشته است که از او خواسته‌اند روی موی سرشان ترکیب‌های «یاحسین» و «یا ابوالفضل» علیهم‌االسلام طراحی کند: «مشتری‌هایم معمولا یا با خودشان از مراسم‌ و نمادهای ماه محرم عکس می‌آورند یا می‌خواهند که روی سرشان، یاحسین و یاابوالفضل طراحی کنیم.»

او می‌گوید که از محله‌های مختلف تهران مشتریانی دارد که می‌خواهند آرایش‌های مخصوص ماه محرم داشته باشند: «از شهرری، سعادت‌آباد، هفت‌تیر ولی بیشتر مشتریانم از منطقه‌های شرقی تهران مانند تهرانپارس و دردشت می‌آیند. آنها عشق این کارها را دارند و وقتی با آنها درباره این‌که چرا این کار را می‌کنند صحبت می‌کنم، فقط می‌گویند مد است و دوست دارند خاص باشند.» این آرایشگر می‌گوید که قیمت مدل‌های موی مخصوص محرم بستگی به نوع طرح دارد ولی معمولا از ٥٠‌هزار تومان شروع می‌شود.

«حسین»، ٢٧ ساله، آرایشگر دیگری است که صاحب یک آرایشگاه در مرکز تهران است. او درباره ایام محرم و مشتری‌های خاصش گفته است:  «در ایام محرم، مصرف چسب مو در آرایشگاه‌های مردانه به اوج خود می‌رسد. جوان‌ها از ما می‌خواهند موهای‌شان را طوری درست کنیم که در طول عزاداری تکان نخورد. آرایش مو با خاک هم در این ایام رواج دارد که ما از خاک تمیز رس برای آن استفاده می‌کنیم.» به گفته او، «به‌تازگی هم خط انداختن روی سر و طرح دادن و حتی نوشتن نام حسین و ابوالفضل و … روی سر که از طریق شابلون صورت می‌گیرد نیز باب شده است. طرح‌دادن به ابروها نیز در این ایام بازار داغی دارد. ما حتی در این ایام روی مدل‌های بستن شال‌گردن و چفیه هم کار می‌کنیم و برای آن هم متقاضی داریم.»

ماجرا اما فقط به آرایشگاه‌های مردانه و مشتری‌های این روزهای‌شان محدود نمی‌شود. حالا از تعداد زیادی از آرایشگاه‌های زنانه تهران خبر می‌رسد که سر آنها هم این روزها از مشتریانی که می‌خواهند مو و صورت‌هایشان را با آرایش‌های ویژه ماه محرم بیارایند، شلوغ است. «مینا»، یکی از آرایشگرانی است که در یک آرایشگاه زنانه در غرب تهران کار می‌کند. او به «شفاف» گفته که آرایشگاهی که او در آن کار می‌کند، در روزهای محرم شیفت ویژه دارد: «ما در این روزها آرایش مو با شال و حتی بستن شال و روسری را هم برای مشتریان انجام می‌دهیم. آرایش صورت و شنیون مو نیز در این ایام مشتری فراوان دارد و دختران جوان از ما می‌خواهند صورت‌شان را به سبک مناسب شب آرایش کنیم و حتی رنگ موهای روشن که در شب بهتر دیده می‌شوند، مد می‌شود و متقاضی دارد.»

او گفته است: «من از ٢٠ سالگی به کار آرایشگری مشغولم اما در ٥‌سال اخیر کار و بار آرایشگاه‌ها در ایام محرم سکه شده است، هر چند که پیش از آن هم زنان و دختران جوان به آرایشگاه می‌آمدند تا برای دنبال دسته‌رفتن به گفته خودشان خوش‌تیپ باشند اما در سال‌های اخیر مد ایام محرم بسیار باب شده است. مادر من هم سال‌های ‌سال آرایشگر بوده است و می‌گوید در حدود ٣٠‌سال پیش همه آرایشگاه‌های زنانه بسته بود و مردم حتی ابرو هم تمیز نمی‌کردند اما امروز دوره و زمانه تغییر کرده است و ماهم به فکر نان درآوردن هستیم. وقتی مشتری داریم، کار می‌کنیم.»

«دوست داریم، پس انجام می‌دهیم»
برای پیدا کردن کسانی که تصاویرشان این روزها دست به دست می‌شود، لازم نیست چندان خیابان‌ها را بالا و پایین کرد. در مناطق شرقی و جنوبی تهران، این شب‌ها می‌توان دختران و پسرانی را پیدا کرد که در کنار ظاهر معمولی عزاداران حسینی، تفاوت نوع آرایش مو و صورت‌شان پیداست.

«امیر»، ٢١ ساله یکی از این پسران است که هر روز به هیأت عزاداری سر کوچه‌شان در خیابان نبرد می‌رود و با دوستانش این خیابان را بالا و پایین می‌کند. او مدل موهایش را به قول خودش به آخرین مدل ٢٠١٥ زده، دورش را تراشیده و شال‌گردنی را دور گردنش انداخته است که می‌گوید داده‌ رویش «سلام بر حسین» چاپ کنند. او می‌گوید تا قبل آمدن تاسوعا و عاشورای امسال می‌خواهد به آرایشگاه دوستش برود و از او بخواهد که  ابروهایش را هم مدل محرم امسال طراحی کند.

«امیر» همین‌طور که در خیابان ایستاده و منتظر آمدن دسته‌های عزاداری است می‌گوید که این دومین‌ سال است که با آمدن محرم، به سبک ویژه این روزها خودش را آرایش می‌کند:  «بین دوستان من مد است که به صورت معمولی برای شب‌های محرم بیرون نیاییم. من فقط این کار را دوست دارم و منظور دیگری از کارم ندارم.»

«محمد» هم که دوست «امیر» است، حرف او را اینطور ادامه می‌دهد: «مگر باید حتما فکر خاصی پشت این کار ما باشد؟ ما در روزهای دیگر هم با مد روز پیش می‌رویم و حالا هم دوست داریم با مد روزهای محرم خودمان را آرایش کنیم.»

در روزهای گذشته انتشار عکس‌های مربوط به آرایش مخصوص محرم باعث واکنش‌هایی میان کاربران شبکه‌های اجتماعی و بعضی مسئولان شده است. از طرف دیگر، غیر از آرایش ویژه محرم، طراحی لباس و شال‌های مخصوص ماه محرم هم جلب توجه کرده است.  «کیوان»، یکی از کاربران فیس‌بوک هم دراین‌باره نوشته:   «هر چیزی که مورد استقبال عمومی قرار بگیره یه عده برای نون در آوردن از این گرایش مردم شروع می‌کنن به ایده‌پردازی کردن. نمونه‌هاش زیاده.»

هرکسی از ظن خود شد یار «محرم»
پوشش و آرایش ویژه جوانان ایرانی برای محرم اما این روزها مورد توجه جامعه‌شناسان هم قرار گرفته است. آنها می‌گویند این موضوع یکی دیگر از تغییراتی است که جامعه ایرانی در یک سنت مذهبی و تاریخی ایجاد کرده است.

«سعید معیدفر»، استاد دانشگاه تهران یکی از این جامعه‌شناسان است. او دراین‌باره می‌گوید: «ما می‌توانیم با پدیده‌های اجتماعی به صور مختلفی برخورد کنیم. می‌توانیم بگوییم در بروز یک پدیده توطئه‌ای در کار است و عده‌ای فریب خورده‌اند یا از طرف دیگر می‌توان صورت دیگری تحلیل کرد ولی به‌عنوان یک جامعه‌شناس باید بتوانیم ارزیابی واقع‌بینانه‌ای از این تحولات ارایه کنیم وگرنه با آن تحلیل‌های اولیه، خودمان می‌دانیم که هر سال دریغ از پارسال است. ما اگر پدیده‌های اجتماعی را آنطور که هستند نتوانیم درک و تحلیل کنیم، در آن مداخله‌ای هم نمی‌توانیم کنیم ولی اگر توانستیم تحلیل واقع‌بینانه‌ای ارایه کنیم، شاید بتوانیم در آن مداخله کنیم.»

او ادامه می‌دهد: «ما امروز شاهد دگرگونی‌های مختلفی در آیین‌ها و مراسم محرم هستیم. ما سال‌هاست به اشکال مختلف تغییراتی را در این حوزه می‌بینیم. مثلا در سال‌های انقلاب که ما شاهد تحول فراوانی در آیین‌ها و مراسم محرم بودیم، این مراسم سیاسی شد و خیلی از آن اشکال رفتاری تغییر کرد؛ هم فرم هم محتوا. اگرچه آن اصل عزاداری برای امام حسین(ع) باقی ماند ولی فرم و محتوا تغییر کرد. در سال‌های گذشته هم شاهد تغییراتی دراین‌باره بوده‌ایم؛ مثلا در سال‌های خیلی دور، روحانیون و علمایی که نزد مردم اعتبار بالایی داشتند، نبض محرم در اختیارشان بود اما بعد از آن دیدیم که مداحان اهمیت پیدا کردند و تغییراتی را هم در محتوا و هم فرم ایام ایجاد کردند. درحال حاضر ما شاهدیم که برخی از گروه‌ها و دسته‌ها سعی می‌کنند در کنار حادثه مهم عاشورا، بهره‌برداری‌هایی هم برای گروه و جناح خودشان داشته باشند.»

این جامعه‌شناس معتقد است: «این تغییرات در نوع برخورد با مراسم ایام محرم مصداق شعر هر کسی از  ظن خود شد یار من است. ما در حال حاضر تعداد زیادی از جوانان را می‌بینیم که در محرم، یعنی یک عنصر مشترک شریک می‌شوند ولی ممکن است نمادها و علم‌های خودشان را حمل کنند یا بهره‌برداری‌های دسته‌ای و سیاسی خودشان را در این مراسم دنبال کنند. سال‌هاست گروه‌هایی می‌آیند و از این فضای محترم برای منافع جناحی خودشان بهره می‌برند و از این فرصت استفاده می‌کنند. الان هم جماعتی از جوانان نمادها  و نشانه‌های خودشان را بر محرم بار کرده‌اند و ضمن اشتراک در این مناسبت، بهره‌هایی هم برای آن نوع نگاه خودشان از آن می‌برند.»

معیدفر ادامه می‌دهد: «من فکر می‌کنم که یا ما باید به‌طورکلی تمام این بهره‌برداری‌ها را از محرم کنار بگذاریم که به اعتقاد من ممکن نیست یا آن‌که همان‌طور که ما از محرم بهره می‌بریم یعنی اشتراک در این آیین تاریخی و ملی و مذهبی، در کنار آن فرصتی هم پیدا کنیم برای به عرصه آمدن خودمان، برای به فعل در آوردن بعضی کارهایی که در موقعیت‌های دیگر نمی‌توانیم انجام دهیم. محرم فرصتی ایجاد می‌کند تا افراد با جهت‌گیری‌های مختلف خودشان بروز و ظهوری پیدا کنند. جوانان هم امروز برخی‌شان متفاوتند. یک‌سری جوانان از این ایام بهره‌های خودشان را می‌برند و تمام  همت خودشان را می‌گذارند که هرجور می‌خواهند بهره‌برداری جناحی کنند، از طرف دیگر جوانان دیگری هم هستند که اگرچه ما ممکن است قبول‌شان نکنیم از فرصت محرم استفاده کنند و آنها هم خودشان را از لحاظ ظاهری بروز می‌دهند و نمی‌توان جلوی هیچ‌کدام را گرفت.»