فرارو- چند روز از دستگیری فردی که عکس‌هایش با دختران متعدد در تلگرام منتشر شد می‌گذرد. این فرد که حالا “به پسر پرحاشیه تلگرام” معروف شده همچنان نقل محافل مجازی و واقعی است. با اینکه زمان زیادی از این ماجرا نگذشته، اما در یکی دو روز اخیر بار دیگر فضای تلگرام از تصاویری مشابه تصاویر قبلی پر شد؛ و باز هم تصاویر یک پسر در این و آن مهمانی با دخترانی متعدد.

به گزارش فرارو، وحید یا همان پسر پرحاشیه تلگرام پس از آن‌که تصاویرش در کنار دختران متفاوت در فضای مجازی بارها بازنشر شد در کلیپی ادعا کرد که همه آن دختران اقوام او بودند. البته برخی از آن دختران نیز ساکت ننشستند و از او شکایت کردند. با این حال پلیس فتا پس از این جریانات او را دستگیر کرد. وحید پس از دستگیری در اعترافاتش نسبت به انتشار تصاویر خود و دختران ابراز پشیمانی کرده‌است.

این همه ماجرای پسر پرحاشیه تلگرام نیست. حواشی زیاد این اتفاق در دو هفته اخیر به همه‌جا کشیده شد؛ از ساختن جک‌های مختلف گرفته تا انتشار واکنش‌های مردم به رفتار این پسر.

جریان پسر پرحاشیه تلگرامی همچنین به نشست خبری محسنی اژه‌ای رسید. سخنگوی دستگاه قضایی یکشنبه در سخنانی با اشاره به اینکه اقدام این فرد موجب ایجاد فساد شده گفت برای این‌کار قانون‌گذار در مواردی حکمِ مفسد ‌فی‌الارض صادر کرده‌است.با وجود اینکه سخنگوی قوه قضائیه اعلام نکرد که حکم “پسر پرحاشیه تلگرام” مفسد فی‌الارض است اما از روز گذشته در شبکه های اجتماعی با استناد به سخنان اژه ای احتمال اعدام او مطرح شد.

اکنون این سئوال ایجاد می‌شود که چه تبعات قانونی برای چنین رفتارهایی وجود دارد. یک وکیل می‌گوید به نظر نمی‌رسد قانونگذار در اتفاق رخ‌داده اعدام را برای فرد در نظر بگیرد، مجازات او بنابر تصمیم یکی از موارد حبس، جریمه نقدی و… یا همه آن‌ها خواهد بود.

آرش دولت‌شاهی در گفتگو با فرارو در ادامه گفت: در اتفاق رخ داده ما هنوز با ابهاماتی مواجهیم؛ آیا این عکس‌ها با رضایت اشخاص حاضر در عکس منتشر شده‌اند؟ آیا ادعای این پسر مبنی بر گم‌شدن موبایلش می‌تواند صحت داشته باشد؟ آیا او طبق گفته‌اش یک کارگر ساده بوده؟… با وجود اطلاعات و گفته‌های اولیه این فرد ما هنوز به همه وجوه آگاه نیستیم.

وی درباره دیدگاه قانون نسبت به این موارد اظهار کرد: اگر ما فرض را بر این بگیریم که انتشار عکس‌ها تعمدی بوده باید به قوانین رجوع کنیم و ببینیم چه پیش‌بینی‌های قانونی برای آن شده‌است. در قوانین انتشار عکس‌های مبتذل، نگهداری آن‌ها و… جریمه و حبس خواهد داشت. البته قانون برای تولید فیلم‌ها و تصاویرِ غیرمجاز مجازات اعدام نیز پیش‌بینی کرده‌است. که البته در این قوانین شرایطی وجود دارد.

از تصاویر مبتذل تا تصاویر مستهجن

آرش دولت‌شاهی با اشاره به مواد قانونی در ادامه توضیح داد: قانون‌گذار انتشار تصاویر غیر شرعی و غیر اخلاقی را به دو دسته مبتذل و مستهجن تفکیک کرده‌است. با توجه به اینکه در قانون برای تصاویر مستهجن اعدام نیز پیش‌بینی شده است به نظر نمی‌رسد جرم پسر پرحاشیه تلگرامی اعدام باشد چرا که عمل او برابر با انتشار تصاویر مبتذل و غیرشرعی بوده است.

او با اشاره به ماده ۲۸۶ قانون مجازات گفت: البته طبق ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی هرکس که به طور گسترده فحشاء و فساد ایجاد کند و در نظم عمومی اخلال ایجاد کند و سبب اشاعه فحشاء شود به عنوان مفسد فی‌الارض به مجازات اعدام محکوم خواهد شد. در این ماده به اشاعه فساد در ابعاد گسترده اشاره می‌شود.

دولت‌شاهی با اشاره به اینکه این پسر مشمول ماده ۲۸۶ قانون مجازات نخواهد شد، ادامه داد: با توجه به اینکه هنوز شبهه‌هایی در کار پسر پرحاشیه تلگرامی وجود دارد و همچنین ابراز پشیمانی وی ما نمی‌توانیم وی را مشمول ماده ۲۸۶ بدانیم. درنتیجه به نظر می‌رسد که در نظرگیری حکم اعدام برای وی از سمت قانون‌گذاران پذیرفته نباشد. البته این به معنای این نیست که نباید وی را مجازات کرد؛ قانون قطعا مجازات‌هایی برای او در نظر دارد.

این وکیل پایه یک دادگستری همچنین درباره تفاوت این اتفاقات با اتفاقات مشابه در گذشته اظهار کرد: ما مواردی مشابه این مورد تاکنون بسیار داشته‎‌ایم. مثلا پیش‌تر و قبل از دسترسی همه افراد جامعه به شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک فضایی برای این دست از اقدامات بود. در آن زمان نیز اگر شکایتی در مورد انتشار تصاویری می‌شد پیگرد قانونی می‌شد و شلاق، جریمه و حبس در انتظار فرد متخلف بود. حال تفاوت در اینجاست که حالا با امکانات مجازی جدید تصاویر مبتذل راحت‌تر توزیع می‌شوند.

وی ادامه داد: البته پیش‌بینی‌های قانونی برای این دست از جرایم در حال حاضر نیز پاسخ‌گو هستند. در قانون جرائم رایانه‌ای نیز به انتشار تصاویر مبتذل و مستهجن اشاره شده‌است.

آرش دولت‌شاهی با شرح قانون جرایم رایانه‌ای توضیح داد: در فصل چهارم جرایم رایانه‌ای و در ماده ۷۴۲ درباره جرائمی که علیه عفت و اخلاقی عمومی هستند آمده “هرکس به‌وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به به فصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد”. همچنین در تبصره یک این قانون آمده ارتکاب اعمال فوق در خصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازات‌های فوق می‌شود.

با مسئله‌ای فرهنگی مواجهیم

این وکیل درباره رفتار کاربران مجازی در بازنشر تصاویر پسر پرحاشیه تلگرامی گفت: موضوعی که در اینجا اهمیت می‌یابد این است که اگر فرض را بر این بگیریم که پسر پرحاشیه تلگرامی تعمدا این تصاویر را به هزار نفر فرستاده باشد؛ آن هزار نفر نیز قطعا باید به هزاران نفر دیگر ارسال کرده باشند تا این تصاویر به این ابعاد منتشر شوند و دست به دست بچرخند. بنابراین ما در این‌جا با مسئله‌ای فرهنگی نیز مواجه هستیم. چرا باید مردم اقدام به بازنشر تصاویر این پسر بکنند؟ این موضوع جای ناراحتی و نگرانی دارد که چرا شهروندان خطای یک فرد دیگر را منتشر می‌کنند؟

آرش دولت‌شاهی همچنین در پاسخ به این سئوال که “آیا نباید قوانین سخت‌گیرانه‌تری وضع شوند؟” گفت:  از نظر من قوانین سخت‌گیرانه‌تر جلوی این دست از رفتارها را نمی‌گیرند. حتی اگر حکم اعدام برای این پسر صادر شود باز هم معضل حل نخواهد شد. چرا که این خود مردم هستند که به این مسائل دامن می‌زنند و مسئله فرهنگی است. مثالی در این‌باره بزنیم؛ آیا اعدام‌ها در زمینه مواد مخدر مصرف و توزیع مواد مخدر در جامعه را کاهش داد؟ خیر ما امروز شاهد وخیم‌تر شدن موضوع مواد مخدر در کشور هستیم. سال‌ها تجربه در زمینه مجازات‌های شدید در جهان نشان داده که این سرکوب‌های شدید شاید در کوتاه‌مدت اثرگذار باشد، اما در دراز مدت خیر.

این وکیل در انتها گفت: از نظر من بهترین راه‌کار این است که افکار عمومی و خود مردم با رواج تصاویری این‌چنینی مبارزه کنند و برای آن مجازات در نظر بگیرند. اگر مردم با کسی که چنین تصاویری را برایشان ارسال می‌کند نوعی برخورد اخلاقی داشته باشند، این کار گسترش پیدا نخواهد کرد.

گذشته از ابعاد قانونی این داستان به ابعاد اجتماعی آن می‎‌رسیم. چرا باید مردم به طور گسترده چنین تصاویری را در فضای تلگرام بازنشر بدهند؟

انتقام از بچه‌پولدارها؟

مصطفی قوانلوقاجار درباره دلایل بازنشر تصاویر پرحاشیه تلگرامی در گفتگو با فرارو گفت: بازنشر تصاویر این پسر از نظر من دنباله همان داستان بچه‌پولدارهاست. اینکه این فرد ادعا کرده که یک کارگر ساده است، از نظر من قابل قبول نیست، چرا که برای ورود به آن سبک زندگی و آن دست از تفریحات لازم است که فرد از طبقه همان افرادی باشد که با آن‌ها عکس انداخته است. بنابراین ما باز هم با یک طبقه اجتماعی ثروتمند و مرفه روبرو هستیم که نمود عینی را می‌بینیم؛ طبقه‌ای که زندگی‌اش را به نمایش گذاشته است.

وی تصریح کرد: در گذشته ما شاهد نمایش زندگی افراد ثروتمند نبودیم؛ چون رسانه‌های جمعی و گسترده برای همه اقشار وجود نداشتند، اما حالا طبقه مرفه در حال معرفی خود است.

این کارشناس رسانه در ادامه اظهار کرد: اما چرا تصاویر این پسر در مهمانی‌های مختلف و با دختران مختلف بارها و بارها منتشر می‌شود. دلیل آن یک عصیان در طبقاتِ پایین‌تر جامعه است؛ عصیانی برای “انتقام جویی”. در یکی از کلیپ‌هایی که مردم در واکنش به این عکس‌ها ساخته‌اند پسری می‌گوید “چرا این تصاویر را منتشر نکنیم؟! او به زندگی خودش و به اینکه دوسال تنها و بدون رابطه بوده اشاره می‌کند و آن را در مقام مقایسه با زندگی این پسر می‌گذارد”. آیا معنای این‌کار انتقام‌جویی نیست؟ مردم ما متوجه بازی‌های رسانه‌ای شده‌اند و می‌دانند که برای پررنگ کردن یک موضوع چه‌کاری باید بکنند.

وی همچنین گفت: همچنین شبکه‌های ارتباطی روش‌های جذب مخاطب را بلدند. چرا یک نوجوان ۱۷ یا ۱۸ سال با امکان تلگرام و با دسترسی به این تصاویر یا تصاویر مشابه قطعا به بازنشر آن‌ها اقدام خواهد کرد. هرچند که بازنشر تصاویری این چنین به هیچ‌وجه از نظر اخلاقی مورد تایید نیست اما این فرآیندی است که صاحبان رسانه‌ها برای بالا بردن مخاطبانشان اتخاذ می‌کنند.

ملاحظات اخلاقی جدی گرفته نمی‌شود

افشین داورپناه -مردم‌شناس و عضو هیات علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر- نیز در تحلیلی اجتماعی به فاصله‌گرفتن از اخلاق و ملاحظه اخلاقی در فضای مجازی اشاره می‌کند.

این مردم‌شناس در گفتگو با فرارو گفت: عموم افراد، به طور ناخواسته، تصور می‌کنند مجاز به بازنشر هر آن چیزی هستند که در فضای مجازی وجود دارد؛ این موضوع به ویژه درباره فیلم‌ها، عکس‌ها و فایل‌های صوتی مصداق دارد.

وی با ارائه آماری در ادامه اظهار کرد: در یک بررسی که در بین ۲۰۰ نفر از کاربران ایرانی تلگرام انجام شد، بیش از ۸۵  درصد افراد، تصاویر و فیلم‌های دریافتی خود درباره افراد را برای دیگران نیز ارسال می‌کنند! این در واقع نشان‌دهنده این است که «اخلاقیات» و «ملاحظات اخلاقی» در فضای مجازی در بین کاربران، یا تعریف نشده و یا کمتر محلی از اِعراب دارد؛ هر چه از فضای اجتماعی در جهان واقع فاصله گرفته می‌شود، «اخلاقیات» و «ملاحظات اخلاقی» کمتر جدی گرفته می‌شود!

داورپناه همچنین با اشاره به جایگاه کم اهمیت‌تر فضای مجازی در میان مردم اظهار کرد: کاربران اگر بخش عمده وقت خود را نیز در فضای مجازی بگذرانند، برای آن اهمیت درجه دوم قائل‌اند ـ حتی در مباحث اخلاقی. بحث کنترل‌های اجتماعی (و فشارهای اجتماعی) که در زندگی واقعی وجود دارد در فضای مجازی چندان جایگاهی ندارد.

یک رفتار مجرمانه گروهی

این مردم‌شناس با این تحلیل که در اتفاق مربوط به پسر پرحاشیه تلگرامی با یک رفتار مجرمانه گروهی مواجه هستیم توضیح داد: بدین ترتیب در یک فعالیت همگانی، که افراد زیادی در آن ایفای نقش می‌کنند، ممکن است اقدامی انجام شود که آبرو یا حریم یک فرد، گروه یا صنف تهدید یا خدشه دار شود! در اینجا به نظر می‌رسد یک رفتار ناشایسته گروهی یا یک رفتار مجرمانه گروهی، در قالب و مقیاس یک رفتار اجتماعی، رخ داده داست!

عضو هیات علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر تصریح کرد: این می‌تواند رفتار مجرمانه‌ای تلقی شود که البته در هیچ کتاب قانونی برای آن مجازات یا تنبیه در نظر گرفته نشده است! دست و پای «مراقبت و تنبیه» فوکویی در اینجا به شدت بسته است! در وقوع چنین رفتارهایی اگر چه معمولا تمام مسئولیت بر شانه نخستین کسی گذاشته می‌شود که فایلی خصوصی را در فضای مجازی منتشر می‌کند ـ این راحت‌ترین نوع مواجهه یا قضاوت در این باره و ندیده گرفتن صورت مسئله اصلی است؛ در واقع ندیده گرفتن نقش سایر شرکای این رفتار (به اشتراک گذارندگان) و بی توجهی به ابعاد اجتماعی یک رفتار نادرست یا مجرمانه ـ فارغ از نظارت، مراقبت و تنبیه (مجازات).

وی همچنین اتفاقات مجرمانه در فضای مجازی را تابعی از وضعیت واقعی جامعه خواند و گفت: برخی از رفتارهای ضداخلاقی یا مغایر با احترام به حریم افراد که در اجتماع واقعی کمتر مجال ظهور و بروز می‌یابد نیز در فضای مجازی به راحتی مجالی برای ظهور و بروز می‌یابد.

لذت بردن مردم از مشاهده حریم خصوصی دیگران!

این مردم‌شناس در ادامه اظهار کرد: یکی از نشانه‌های ورود جامعه به مرحله‌ای خطرناک از نابهنجاری اخلاقی، لذت‌بردن مردم از مشاهده حریم خصوصی افراد، سرک کشیدن در آن و تبدیل چنین رفتارهایی به نوعی سرگرمی (فان) است! در این شرایط رفتارهای ضد اخلاقی در یک فرایند «عادی سازی» که به طور اجتماعی (گروهی) اتفاق می‌افتد، به رفتارهایی عادی تبدیل می‌شود ـ قبح آن از بین می‌رود و بنابراین، مبانی اخلاقی جامعه و اخلاق اجتماعی  متزلزل می‌شود.

افشین داورپناه در انتها گفت: آگاهی بخشی‌های اجتماعی در زمینه اخلاقیات در فضای مجازی و از طریق ارتقای سواد رایانه‌ای در این زمینه، اقدامی است که می‌تواند زمینه‌های فرهنگی جلوگیری از وقوع چنین رفتارهایی را تا حدود زیادی فراهم کند، اگر چه تا زمانی که اخلاقیات و ملاحظات اخلاقی در فضای عمومی جامعه جدی گرفته نشود، نمی‌توان به سالم‌تر شدن فضای مجازی نیز امیدوار بود.