به گزارش صدای میبد: خراطي چوب يكي از صنايع دستي سنتي ايران است كه از زمانهاي قديم در اين مرز و بوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقي از كشور كه چوب در آنجا بيشتر يافت مي شود رايج است، زيرا ماده اوليه ي عمده ي آن چوب مي باشد. چوب هاي مورد استفاده در خراطي شامل گردو، نارون، توسكا، زبان گنجشك، بيد، چنار، چوب سفيد، كهور گلابي، كيكم و… مي باشد.

هنر خراطي از تراش و شکل بخشيدن به چوب در اثر حرکت دوراني دستگاه خراطي حاصل مي‌شود. سابق بر اين دستگاه خراطي مشتمل برچند ابزار دستي بود که از چوب ساخته و پرداخته مي‌شد. در حال حاضر اين دستگاه علاوه بر تغيير شکل ظاهريش از دو بازوي فلزي تشکيل شده‌است که با قرار گرفتن و محکم شدن حجم چوبي ميان آنها، و با چرخش چوب حول يک محور کار و با استفاده از ميله‌هاي فلزي «مغار» هر کدام در ايجاد فرو رفتگي يا خراشيدگي خاصي استفاده مي‌شوند.

هنوز در شهرستان ميبد نيز اين حرفه وجود دارد. حاج رضا طحاري تنها خراط ميبدي است که به اين کار مشغول است. حاج رضا که داراي ۱۰ فرزند، ۵ پسر و ۵ دختر است با ما درباره کارش به گفتگو نشسته است. ماحصل گفتگوي ما را با وي بخوانيد:

از چه زماني اين کار را انجام مي دهيد؟

خراطي کار آبا و اجدادي ام است. تا آنجا که مي دانم پنج پشت من خراط بوده اند. پدر بزرگم اهل روستايي به نام طحاري در استان اصفهان بوده است که در ساليان دور به ميبد آمده است.

چند سال سن داريد و روزانه چه قدر زمان براي کار خود صرف مي کنيد؟

۷۴سال سن دارم. متولد ۱۳۲۰ هستم. ۲۲ سال در کويت نانوايي کرده ام. قبل از آن از بچگي شاگرد پدرم بوده ام و اين کار را بلد بوده ام. الان هم کار اصلي ام کشاورزي است و روزي ۳ تا ۴ ساعت را به درب مغازه مي آيم.

آيا فرزندان شما هم راه شما را ادامه دادند؟

خير. يکي از پسرانم که در رشته روانشناسي دانشگاه يزد مشغول تحصيل است پس از ۳۵سال درب مغازه پدرم را باز کرد. وسايل ۱۰۰چرخ در مغازه پدرم بود. چند بار در نمايشگاه صنايع دستي شرکت کرد ولي اين کار را رها کرد.

در گذشته چه توليداتي را داشتيد؟

در قديم مردم همه خودکفا بودند. مردها کشاورزي مي کردند و زنان هم علاوه بر فعاليت هاي خانه، کاربافي مي کردند. پنبه يکي از محصولات ميبد بود. اطراف زمين پنبه نرم مي کاشتند که اين پنبه مخصوص زنان بود. آنها با مراسم خاصي اين پنبه را جمع آوري مي کردند و طي يک فرآيندي آن را تبديل به نخ مي کردند. و پس از رنگ آميزي اول نوروز زن ها با آن نخ لباس مي دوختند.

از چه ابزارهايي در اين حرفه استفاده مي کنيد؟

سوهان، چاقو، تيشه، مته ي دستي، چكش، گيره، سندان، اره، انبردست، چرخ سمباده و… است.

در حال حاضر در كارگاه ها از دستگاه هاي خراطي برقي نيز استفاده مي شود.

چه محصولاتي را توليد مي کنيد؟

محصولاتي كه حاصل كار صنعتگران مي باشد به صورت دسته اره، دسته بيل، عصا، مي قليان،‌ چوب سيگار،‌ تنه ي قليان، وردنه، و ساير اشياء خراطي شده تجلي مي نمايد.

ميراث فرهنگي تاکنون حمايتي از شما کرده است؟

خير. هيچ حمايتي نشده ام.

چوب را از کجا تهيه مي کرديد؟

در قديم خراط ها به اطراف حسن آباد مي رفتند و چوب درخت بيد را که زرتشتي ها داشتند از آنها مي گرفتند. سالي يکبار چوب مي آورديم و آن را پوست مي کنديم و از آن استفاده مي کرديم.

مراحل کار خود را شرح دهيد؟

در ابتدا نوع چوب در ارتباط با كالاي توليدي را انتخاب مي کنيم. سپس به وسيله ي اره ي نواري و رنده به اندازه ي مورد نياز شيئي كه ساخت آن مورد نظر است را برش مي دهيم.

بستن چوب بريده شده به دستگاه خراطي و گرد كردن آن و يا اصطلاحاً به صورت نيمه كاره درآوردن آن در اين مرحله چنانچه توليد كالائي توخالي مورد نظر باشد، كار نيمه كاره را به وسيله سه نظام به دستگاه خراطي بسته و توي آنرا خالي مي كنند. مرحله پنجم تكميل كار نيمه كاره و پرداخت قسمت خارجي آن توسط سمباده مي باشد و بعد از آن محصول را كيلركاري نموده و به بازار عرضه مي كنند.

منابع تأمين چوب در كارگاههاي خراطي بيشتر باغهاي اطراف شهرها و يا جنگل مي باشد.

در استان گيلان بيشتر كارهاي توليدي شامل انواع شكلات خوري، گلدان، قندان، آجيل خوري، عصا و… مي باشد.

توليدات اروميه بيشتر زاويه دار مي باشد و اقسام شكلات خوري، پايه آباژور و رحل قرآن و… را شامل مي شود. دزفول كارهايش شبيه گيلان است و چيزهاي ديگري مثل قليان، سرقليان و مشابه آن توليد مي شود. توليدات كردستان نيز نقريباً شبيه اروميه مي باشد.

خراطي شيوه‌اي از توليد محصولات چوبي است که طي آن و توسط ابزار و وسايل مختلف و عمدتاً به وسيله دستگاه خراطي اشيايي نظير قليان، گهواره، پايه آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته مي‌شود. خراطي ساختن اشيا از چوب است که سابقه‌اي بسيار طولاني دارد. بقاياي نقش برجسته‌هاي کاخ داريوش در تخت جمشيد نشان مي‌دهد که تخت و چهار پايه و عودسوز آن به شيوه خراطي تهيه شده‌است. شاردن جهانگرد فرانسوي نيز تحت تاثير مهارت خراطان ايران قرار گرفته و سخن گفته‌است. حرفه خراطي از هنرهاي مکانيکي است که ايرانيان توانسته‌اند از آن به خوبي بهره برداري کنند.

با تشکراز حاج رضا طحاري که وقتتشان را در اختيار ما قرار دادند.